Giữa non nước mây trời Hạ Long tuyệt mỹ, một chiếc hang mang tên vô
cùng mộc mạc dân dã: hang Ðầu Gỗ. Hang nằm trên đảo Ðầu Gỗ, xưa đảo này có tên
là đảo Canh Ðộc. Sách Ðại Nam Nhất thống chí có ghi "Hòn Canh Ðộc lưng đảo có động rộng rãi có
thể chứa vài ngàn người, gần đó có hòn Cặp Gà, Hòn Mèo, Hòn La..."
Sở dĩ gọi là hang Ðầu Gỗ, theo truyền thuyết xưa kể rằng: Trong cuộc kháng
chiến chống quân Nguyên Mông, Trần Hưng Ðạo đã cho chuẩn bị nhiều cọc gỗ lim ở
đây để cắm xuống lòng sông Bạch Ðằng, có rất nhiều mẩu gỗ còn sót lại vì vậy
động mang tên là hang Ðầu Gỗ.
Từ phía xa nhìn lại, cửa hang có màu xanh lam hình một con sứa
biển, qua 90 bậc đá xây ta tới cửa động. Nếu động Thiên Cung hoành tráng khoẻ
khoắn, hiện đại thì hang Ðầu Gỗ trầm mặc uy nghi nhưng cũng rất đồ sộ. Cuốn
Meivelle de Monde (kỳ quan thế giới) của Pháp xuất bản năm 1938 chuyên về du
lịch giới thiệu về các danh thắng nổi tiếng thế giới đã mệnh danh hang Ðầu Gỗ
là Grotto des meivellis (động của các kỳ quan). Ðiều đó hoàn toàn chính xác.
Hang được chia làm ba ngăn chính.
Ngăn phía ngoài có hình vòm cuốn tràn trề ánh sáng tự nhiên, trần
hang là một bức "tranh sơn dầu" khổng lồ, trong đó vẽ phong cảnh
thiên nhiên hoang sơ, đó là những đàn voi đang đi kiếm ăn, những chú hươu sao
ngơ ngác, chú sư tử lim dim ngủ... với những tư thế vô cùng sinh động. Phía
dưới là một chú rùa đang bơi giữa bể nước mênh mông, những rừng măng đá, nhũ đá
nhiều mầu với nhiều hình thù kỳ lạ tuỳ theo trí tưởng tượng phong phú của từng
người. Ðứng dưới vòm hang ta có cảm giác như đang đứng giữa một toà lâu đài cổ
kính, có lối kiến trúc đồ sộ và hùng vĩ. Chính giữa lòng hang là một cột trụ
chống trời khổng lồ, hàng chục người ôm không xuể, từ phía dưới chân cột lên
trên được bàn tay điêu khắc tài tình của tạo hoá gọt rũa thành những hình mây
bay, rồng cuốn, phượng múa, hoa lá, dây leo...
Trên đỉnh cột, bất giác ta bắt gặp một vị tu sĩ mặc áo choàng thâm,
tay phải cầm gậy tích trượng trong tư thế tụng kinh, niệm Phật. Qua ngăn thứ 1,
vào ngăn thứ 2 bằng một khe cửa hẹp. ánh sáng chiếu vào đây mờ ảo, những bức
tranh mới lạ hiện lên long lanh huyền bí.
Những chùm hoa đá lúc ẩn lúc hiện, những hình ảnh vừa quen thuộc
vừa lạ,... tạo cho con người vừa sợ sệt vừa tò mò. Tận cùng hang là một chiếc
giếng tiên bốn mùa nước ngọt trong vắt, chảy tràn trề quanh năm. Bất giác ta
nhìn lên phía trên trong ánh sáng mờ ảo, ta nhận ra bốn xung quanh là bức thành
cổ, trên đó đang diễn ra một trận hỗn chiến kỳ lạ, những chú voi đang gầm thét,
người và ngựa chen chúc, gươm giáo mọc tua tủa, tất cả đang ở trong tư thế xông
lên và bỗng dưng bị hoá đá chốn này.
Năm 1917, vua Khải Ðịnh lên thăm hang Ðầu Gỗ, ngỡ ngàng trước vẻ
đẹp thần tiên của tạo hoá, ông đã cho khắc một tấm văn bia với nội dung ca ngợi
cảnh đẹp của non nước Hạ Long và hang Ðầu Gỗ. Hiện nay, tấm bia đá vẫn còn ở
phía bên phải cửa động.
