Chùa Tây An thuộc xã Vĩnh Tế, thị xã Châu Ðốc. Từ thị
xã Châu Ðốc nhìn về hướng tây thấy một ngọn núi cao khoảng 284 m, gọi là núi
Sam (cách thị xã 5 km). Ðến chân núi Sam, nhìn lên hướng núi là thấy một ngôi
chùa mang dáng dấp của những ngôi chùa ấn Ðộ có kiến trúc hài hoà với cảnh trí
thiên nhiên, tạo một vẻ đẹp lộng lẫy đó là chùa Tây An.Chùa Tây An cổ tự do một vị quan triều Nguyễn đời Minh Mạng (1820)
là Tổng đốc Nguyễn Nhật An xây dựng theo lời nguyện của ông khi được triều đình
phái đi Cao Miên. Theo lời nguyện này, nếu ông đi thành công, khi về sẽ dựng một
ngôi chùa thờ Phật tại chân núi Sam. Cất chùa xong bằng tre, ông thỉnh vị Hoà
thượng đầu tiên là Nguyễn Văn Giác, pháp hiệu là Hải Tịnh đến trụ trì. Năm Thiệu
Trị thứ 7 (1847), chùa lại thỉnh thêm một vị Hoà thượng nữa tên là Ðoàn Minh
Huyền, pháp hiệu là Pháp Tang đến trụ trì. Vị Hoà thượng sau này ngoài việc tu
hành còn có tài làm thuốc trị bệnh cho nhân dân rất hiệu quả nên sau khi ông mất,
đồng bào suy tôn hoà thượng với danh hiệu là Phật thầy Tây An và danh hiệu này
vẫn được nhân dân gọi đến ngày nay.Chùa được sửa chữa nhiều lần theo thời gian
trụ trì của các vị hoà thượng. Chùa kiến trúc theo kiểu ấn Ðộ với các vật liệu
bền chắc như gạch ngói, xi măng. Chính diện là ngôi chùa chính giữa cao 18 m,
thờ tượng phật Thích ca, còn hai bên là lầu chiêng và lầu trống. Trước chùa có
3 vọng cửa: cửa giữa tam quan thờ tượng Phật Quan Âm, 2 cửa hai bên có hai bảng
đề "Tây An cổ tự", bên trong cửa tam quan là sân chùa có một cột phướn
cao 16 m. Dưới bậc thang chùa có đúc bạch tượng và hắc tượng, vai có đắp nổi
hai vị thần tiên ngồi bên trên mặt trăng lưỡi liềm, 2 bên là hai hành lang,
phân biệt cho tín đồ nam nữ. Chùa theo phái Ðại thừa, có tới 11.270 tượng lớn
nhỏ bằng gỗ. Ngày rằm tháng riêng, rằm tháng 7 và tháng 10 âm lịch là ngày nhân
dân đến cúng lễ đông nhất.
